Het is zo gemakkelijk: je ‘googelt’ een foto, vindt een mooie plaat en zet die op je eigen website of weblog. De foto staat daar een aantal jaar te prijken, en dan gebeurt er iets vervelends. Op een dag krijg je een auteursrechtclaim van € 5.000,--. Of je even wilt betalen.
Wie informatie op internet plaatst – foto’s, video’s, teksten – krijgt te maken met het auteursrecht. In deze weblog leg ik uit wat het auteursrecht inhoudt en waar je als ‘publicist’ rekening mee moet houden. Als concreet voorbeeld ga ik in op het online delen van preken.
Wat is auteursrecht?
Stel, je maakt een mooie tekening, je schrijft een weblog of je maakt een foto met je smartphone. Dat zijn allemaal ‘werken’ die worden beschermd door het auteursrecht. Als maker van deze werken heb jij er automatisch het auteursrecht op. Daar hoef je niets voor te doen: je hoeft - anders dan bijvoorbeeld bij het merkrecht- je auteursrecht nergens aan te vragen of te registeren.
Artikel 1 van de Auteurswet omschrijft het auteursrecht als volgt: ‘Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen bij de wet gesteld’.
Een paar punten uit deze omschrijving licht ik toe.
- Het auteursrecht komt toe aan de maker, dus de tekenaar, schrijver of fotograaf. Wel kan de maker zijn auteursrecht verkopen aan een ander. En heeft de maker het auteursrecht altijd zelf behouden, dan gaat het auteursrecht na overlijden over op zijn erfgenamen.
- Heb je het auteursrecht, dan ben jij de enige om twee dingen te bepalen, namelijk het openbaar maken van het werk en het verveelvoudigen ervan.
- Openbaar maken wil zeggen: het ter beschikking stellen van jouw werk aan het publiek. Plaats je een tekst of foto op een website, dan maak je dat werk openbaar. Een uitgever die een boek publiceert, maakt dat boek openbaar. Ook het afspelen van muziek tijdens een festival is een vorm van openbaar maken. Artikel 12 van de Auteurswet geeft een aantal voorbeelden van openbaarmaking.
- Onder verveelvoudigen (vermenigvuldigen) wordt verstaan het maken van identieke exemplaren van een werk, bijvoorbeeld door (foto)kopiëren, overschrijven, reproduceren, natekenen. En het begrip is breder: ook het maken van een bewerking, bijvoorbeeld de vertaling van een boek of het maken van een remix, valt onder verveelvoudiging. Artikel 13 van de Auteurswet geeft een aantal voorbeelden van verveelvoudiging.
- Het auteursrecht ontstaat automatisch bij het ontstaan van een ‘werk van letterkunde, wetenschap of kunst’. Dit is een heel breed begrip: het kan gaan om geschreven teksten, foto’s, video’s en tekeningen, als het maar een werk is dat voldoende origineel is.
- Het auteursrecht omvat ook de zogeheten ‘persoonlijkheidsrechten’. Deze geven de maker het recht om zich te verzetten tegen het verminken of aantasten van zijn werk, of tegen het publiceren zonder naamsvermelding.
Preken delen op internet: toestemming nodig van de predikant?
Uitgangspunt is dat ook preken onder het auteursrecht vallen. De Auteurswet beschermt niet alleen gedrukte teksten, maar ook ‘mondelinge voordrachten’, laat artikel 10 lid 1 onder punt 3 van de Auteurswet zien. Het auteursrecht omvat dan zoals hierboven toegelicht het recht om een preek openbaar te maken (bijv. uitzenden op internet) en te verveelvoudigen (bijv. kopiëren). Het auteursrecht ligt normaliter bij degene die de voordracht gehouden heeft, de voorganger of predikant. Zie ook wat artikel 4 lid 2 van de Auteurswet hierover zegt.
Hoe zit dit nu met het publiceren van video’s of audiobestanden van preken op internet? Moet een predikant hier altijd toestemming voor hebben gegeven? Juridisch kunnen hier verschillende situaties aan de orde zijn. Ik noem er drie.
De eerste situatie is als iemand een complete preek of grote delen ervan van de website of het YouTubekanaal van een kerkelijke gemeente downloadt, en deze video uploadt op zijn eigen YouTube-kanaal of website. Er is dan sprake van een nieuwe openbaarmaking in de zin van de Auteurswet. Doe je dat zonder toestemming van de predikant, dan handel je in strijd met diens auteursrecht. Het is een andere vraag of deze predikant er moeite mee heeft als zo’n illegaal geüploade video 100.000 views scoort. Misschien is de predikant wel superblij met de grote verspreiding van de boodschap, maar dat is een andere discussie: in principe moet deze voorganger toestemming geven voor de nieuwe openbaarmaking.
Een tweede situatie ontstaat als video’s met de functie ‘delen’ van YouTube worden verspreid over andere sociale media. Veel kerkelijke gemeenten hebben zelf een YouTubekanaal waar ze video’s van preken publiceren. Die video’s kunnen gedeeld worden in WhatsApp, of bijvoorbeeld worden ‘embed’ in online weblogs of nieuwsartikelen. Deze vormen van delen zijn juridisch gezien geen nieuwe openbaarmaking. De video wordt namelijk niet gedownload en daarna weer wordt geüpload. Er is in dat geval ook geen toestemming van de auteursrechthebbende voor nodig. Wel moet de video die wordt gedeeld zelf rechtmatig openbaar zijn gemaakt, anders ben je bezig met het delen van illegale content.
Een derde situatie is aan de orde als van een video- of audiobestand slechts een heel kort fragment wordt gebruikt als citaat. Ook daarvoor is geen toestemming van de auteursrechthebbende nodig. Citeren van werken die beschermd worden door de Auteurswet mag. Het gaat hier om een beperking die door de wet is gesteld, zoals artikel 1 van de Auteurswet het noemt. Wel moet de degene die citeert een aantal voorwaarden goed in de gaten houden. Deze staan opgesomd in artikel 15a lid 1 van de Auteurswet. Zo moet ook bij citeren de bron zelf rechtmatig openbaar zijn gemaakt en moet je de bron vermelden. Ook moet het citaat een redelijk doel dienen en mag het niet te groot zijn voor dat doel. Het is dus ook met citeren oppassen geblazen: blijf aan de veilige kant.
Nu het delen van content, publiceren en verspreiden van foto’s en video’s op internet zo alledaags is geworden, is het handig de basisregels van het auteursrecht te kennen. Mocht je vragen hebben, een auteursrechtclaim hebben gekregen dan wel zelf jouw auteursrecht willen claimen, neem dan contact met Jan-Kees Karels, [email protected]
